4. Teapot in the form of a mdong-mo ewer, decorated with eight immortals, Yixing, China, c. 19th century, h. 16 cm.; d. 7.5 cm., stoneware, Princessehof National Museum of Ceramics (on loan from Ottema Kingma Foundation), NO 01203. Yixing teapots in such a shape were commonly exported to Europe during the Qing dynasty. Similar teapots are found in the collection of Augustus the Strong (1670-1733) in Dresden.

Tijdens de Ming-dynastie (1368-1644) vond er een belangrijke verandering plaats in de Chinese traditie van het zetten en drinken van thee. De weerslag daarvan is tot op de dag van vandaag zichtbaar. Het maken van theeblokken, een tijdrovend procedé dat voornamelijk werd uitgevoerd tijdens de Tang- en Song-dynastieën (618-1278), werd door keizer Hongwu (r. 1368-1398) verboden en in plaats daarvan werd het gebruik van theebladeren verplicht.

De voorwerpen die nodig waren om de theeblokken tot poeder te vermalen, de thee te koken en vervolgens te kloppen in theekommen –karakteristieke theezetrituelen tijdens de Tang- en Song- periodes- werden zo overbodig, terwijl de voor het trekken van theebladeren benodigde theepotten onmisbaar werden. Tijdens de Ming-dynastie waren vooral theepotten met opstaande grepen populair, omdat men daarmee de thee gemakkelijk in theekopjes kon uitschenken. 

Deze nieuwe manier van theezetten en -drinken zorgde ervoor dat men zich steeds bewuster werd van de invloed van het materiaal van de theepotten op de smaak en de aroma’s van deze drank. Om die reden bewonderden en verzamelden de Chinese hofhouding en de literaten in de late Ming- en Qing-periodes (afb. 1) vooral de roodstenen theepotten uit Yixing, gelegen in de provincie Jiangsu. Yixing-steengoed is gemaakt van een lokale kleisoort genaamd zisha (paars zand/boccaro), dat bekend staat om het hoge gehalte aan ijzeroxide en de fijne structuur. Het stoken op hoge temperaturen (1100-1200℃) zorgde ervoor dat zisha-theepotten waterdicht werden zonder glazuur nodig te hebben terwijl hun structuur poreus bleef waardoor de hitte en de delicate geur van de thee werden behouden.

Zisha kan onderverdeeld worden in drie meest voorkomende kleuren: paars, rood en beige. Verschillen in oventemperatuur zorgden ook voor variaties in kleur. Zowel door het rijke kleurenpalet als door de hoge ductiliteit en plasticiteit van de klei konden de pottenbakkers met levensechte vormen natuurlijke objecten imiteren (afb. 2); dit was niet alleen toepasbaar op theegoed, maar ook op voorwerpen die gebruikt werden voor kalligrafie en schilderkunst, zoals waterdruppelaars (afb. 3). Vooral tijdens de Qing-dynastie (1644-1912) was dergelijk naar de natuur gevormd steengoed gewild. Verder nam de Qing-hofhouding het Manchu-gebruik van het drinken van thee met melk en boter over, zodat er Yixing-theepotten bestaan die de vorm hebben van mdong-mo, een schenkkan voor melk-en-boterthee die traditioneel gebruikt werd door de Mongolen, de Manchu en de Tibetanen (afb. 4).

Tijdens de Ming en Qing stimuleerden mecenassen en connaisseurs uit de bovenste lagen van de bevolking de productie van Yixing-theepotten. Sommige literaten bestelden en verzamelden de theepotten niet alleen, maar werkten ook met bepaalde pottenbakkers samen en ontwierpen of graveerden poëzie of proza voor of op hun theepotten (afb. 5). Dergelijke gegraveerde theepotten kunnen worden gezien als een vorm van samengestelde kunst, omdat ze  ambacht met kalligrafie en literatuur verenigen. In tegenstelling tot het Chinese porselein dat aan een assemblagelijn werd vervaardigd (bijvoorbeeld in Jingdezhen), kunnen Yixing-theepotten vaak aan individuele ambachtslieden worden toegeschreven. Hun gesigneerde theegoed zorgde voor naamsbekendheid en sommige signaturen zijn door latere generaties ook vervalst. Namen van bepaalde pottenbakkers kunnen zelfs gebruikt worden als een generieke term voor bepaalde soorten theepotten. Bijvoorbeeld de zogenaamde “Mengchen-theepotten”, die gemerkt zijn met een (apocrief) signatuur van de beroemde pottenbakker Hui Mengchen 惠孟臣 (actief circa 1621-1644) uit de late Ming-periode (afb. 6). Vanaf de Qing-dynastie werd de term Mengchen-theepot aangewend voor peervormige theepotten die werden gebruikt bij de gongfu-theeceremonies in Fujian, Guangdong en Taiwan. 

De populariteit van Yixing-steengoed zorgde voor wijdverbreide imitatie en toe-eigening, zowel lokaal als internationaal; een voorbeeld is het gebruik van de visuele taal van Yixing-steengoed voor Qing-porseleinen theepotten (afb. 7). Vanaf de late zeventiende eeuw werd Yixing-steengoed geëxporteerd naar de Riukiu-eilanden en naar Japan, alwaar lokale imitaties werden geproduceerd (afb. 8). Door handel en migratie in de achttiende eeuw kwamen de Yixing-theepotten ook terecht in Thailand, waar ze vaak werden gepolijst, verguld en voorzien van metalen grepen, en zo veranderden in een typische Yixing-theepot in Thaise stijl (afb. 9). De groeiende vraag naar thee in Europa in de late zeventiende eeuw zorgde ervoor dat Yixing-theegoed door privéhandel en handel via de Europese Oost-Indische Compagnieën (voornamelijk de Nederlandse VOC) zijn intrede deed in de huizen van de Europese adel en bourgeoisie. Veel Europese aardewerkfabrieken, zoals die in Staffordshire, Meissen en Delft, lukten het om op Yixing geïnspireerd roodstenen theepotten te maken. De Delftse fabriek van Ary de Milde (1634-1708) stond vooral bekend om de imitatie van de karakteristieke Yixing-steengoed export-theepot met geappliqueerde decoraties (afb. 10). De Milde heeft zonder resultaat getracht om octrooi te krijgen op zijn steengoed theepotten. Hoe dan ook voorzag hij zijn producten van zijn merkteken, een rennende vos. 

De wijde verspreiding en ontvangst van Yixing-steengoed heeft verbindend gewerkt en artistieke uitwisselingen tussen verschillende regio’s mogelijk gemaakt. Het visuele vocabulaire van Yixing- theepotten is overgaan op en heeft een nieuwe impuls gekregen door hedendaagse Yixing-pottenbakkers, waarvan Gu Jingzhou 顧景舟 (1915-1996) het meest bekend is. Zijn tiendelige theeset ‘Eekhoorn en druiven’ werd in 2015 voor meer dan 13 miljoen euro geveild.

Literatuur

Baoxiu, Liao 廖寶秀, Tea & Anecdotes, National Palace Museum's Tea Classics 茶韻茗事─故宮茶話. Taipei: National Palace Museum, 2010.

Harrison-Hall, Jessica. “An Introduction to Yixing Zisha Stonewares,” The International Asian Art Fair, (2000): 10-18.  

Kuei-Hsiang, Lo. The Stonewares of Yixing: From the Ming Period to the Present Day. London: Sotheby’s Publications; Hong Kong: Hong Kong University Press, 1986.

Ströber, Eva. “The Chinese Taste for Tea,” Aziatische Kunst 44, no. 2 (2014): 13-23.

Valfré, Patrice. Yixing: Teapots for Europe. Poligny: Exotic Line, 2000.

Wang, Liang-Chung 王亮鈞. “Yixing Ware Excavated in Japan and Its Related Issues” 日本出土紫砂器及其相關問題, The National Palace Museum Research Quarterly 故宮學術季刊 34, no. 4 (2018): 121-191.