Princessehof, Photo Ruben van Vliet-8 LR.jpg

Het Keramiekmuseum Princessehof (afb. 1) is het Nationale keramiekmuseum van Nederland. Het museum is opgericht in 1917 door de Leeuwarder notaris Nanne Ottema (1874-1955, afb. 2). Hij had een bijzondere interesse in Chinese keramiek en zijn verzameling vormde de basis voor de collectie van het museum.

Ottema kocht zijn stukken aan bij handelaren in Nederland en elders in Europa en wist daarnaast veel porselein te bemachtigen uit nalatenschappen. Een bijzonder stuk dat hij in 1935 wist aan te kopen bij een antiekhandelaar in Rotterdam is een blauw-witte porseleinen vaas (afb. 3) gedecoreerd met een draak uit de Yongle periode (1403-1424). Het stuk, gemaakt in de keizerlijke ovens van Jingdezhen, is nog altijd een van de topstukken uit de collectie van het Princessehof.

Een aanzienlijk deel van de collectie Aziatische keramiek is verzameld aan het einde van de negentiende en begin van de twintigste eeuw in Indonesië (toen nog onderdeel van Nederlands Oost-Indië). Twee personen in het personen in het bijzonder zijn hiervoor verantwoordelijk: Anne Tjibbes van der Meulen (1862-1934, afb. 4) en Reinier Verbeek (1841-1926, afb. 5). Van der Meulen was eind negentiende eeuw in dienst als tekenleraar voor de koloniale administratie in Semarang. Hij wist een grote collectie Aziatische kunst bijeen te brengen tijdens zijn verblijf in Indonesië, inclusief keramiek. Enkele voorbeelden zijn een steengoed kan (afb. 6) uit de Tang dynastie (618-907) en Chinese voorraadpotten (afb.7) uit verschillende periodes.

In 1905 keerde hij terug naar Nederland en een jaar later opende hij het ‘Indisch Museum’ in Bergum. Het is in deze periode dat Ottema en Van der Meulen elkaar leren kennen en bevriend raakten. Uiteindelijk besloot Van der Meulen in 1910 om zijn gehele collectie aan Ottema te schenken. In ruil daarvoor kreeg hij van Ottema een jaarlijkse lijfrente en kwamen ze overeen dat Van der Meulen ging reizen in Europa, het Midden Oosten en Azië om voor Ottema nieuwe aankopen te realiseren. Het was ook van der Meulen die Ottema in contact bracht met Reinier Verbeek. Zij kenden elkaar van hun tijd in Indonesië. Verbeek was daar vanaf 1868 werkzaam als bouwkundige in Sumatra om de mogelijkheden voor het winnen van steenkool, goud en zilver in kaart te brengen. Tijdens die periode wist hij een verzameling van voornamelijk Chinese keramiek uit de Ming en Qing dynastie bijeen te brengen, waaronder een groot aantal Zhangzhou schotels (afb. 8-10) uit de zestiende en zeventiende eeuw, en een fraaie selectie Japans porselein (afb. 11-12). Na zijn terugkomst in Nederland gaf Verbeek in 1919 zijn collectie in bruikleen aan het twee jaar daarvoor geopende Princessehof van Nanne Ottema. Enkele jaren na het overlijden van Verbeek schonk zijn familie de gehele collectie aan het museum.

In aanvulling op deze verzamelingen heeft het Princessehof in de loop der jaren een rijke collectie Aziatische keramiek opgebouwd uit gebieden als China, Japan, Vietnam, Thailand, Korea, Cambodja en Myanmar. Een bijzondere schenking uit 1981 betreft het legaat van Muller-Coelingh. Eén van de objecten is een Chinees celadon penselenbakje (afb. 13). Het werd gedurende een korte periode exclusief voor de Chinese keizer in de Ru ovens gemaakt tijdens de Noordelijke Song-dynsatie (960-1127). Het is daarmee één van de vroegste voorbeelden van keizerlijke keramiek. 

Vandaag de dag beheert het museum circa 35.000 objecten, waarvan ruim 9.000 stuks Aziatische keramiek. Het merendeel van deze objecten is afkomstig uit China (circa 6.000) en Japan (circa 2.000). Een aanzienlijk deel van de collectie is in permanente bruikleen van de Ottema-Kingma Stichting (OKS), opgericht door Nanne Ottema en zijn vrouw Grietje Kingma. De collectie van het Princessehof richt zich op keramiek uit Azië, Europa en het Midden Oosten, zowel historisch als hedendaags. Bijzonder is de Nederlandse art nouveau en art deco keramiek uit de periode 1880-1930. Een groot deel daarvan is te bewonderen op de eerste verdieping. Daar vormen de stukken onderdeel van de vaste opstelling, waarin keramiek de eeuwenlange uitwisseling en interactie toont tussen Azië, het Midden Oosten en Europa. 

Het Princessehof is gevestigd te Leeuwarden in het voormalige stadspaleis van prinses Maria Louise van Hessen-Kassel (1688-1765), voorouder van de huidige koning Willem-Alexander. Dit pand is tevens het geboortehuis van de wereldberoemde graficus M.C. Escher (1898-1972). Over beide voormalige bewoners zijn permanente exposities ingericht in het museum. 

Klik hier om de website van Keramiekmuseum Princessehof te bezoeken.

Literatuur

Eline van den Berg, Korea - Keramiek en cultuur, Waanders & Keramiekmuseum Princessehof (Zwolle & Leeuwarden), 2021

Eline van den Berg,The Princessehof collection of Chinese ceramics from the former Dutch East Indies, in Journal for Art Market Studies, 4(2), https://doi.org/10.23690/jams.v4i2.123

Eline van den Berg & Karin Gaillard (red.), Gezonken Schatten - Vondsten uit scheepswrakken van de Maritieme Zijderoute, Waanders & Keramiekmuseum Princessehof (Zwolle & Leeuwarden), 2019

Karin Gaillard (red.), Made in Holland - Het wereldsucces van Nederlandse keramiek, Waanders & Keramiekmuseum Princessehof (Zwolle & Leeuwarden), 2018

Leo Boekraad & Karin Gaillard (red.), Keramiek Topstukken van het Princessehof, Bornmeer (Gorredijk), 2017